مازندران و پیشینه کهن آن

 

 

۴۰۰ هزار سال تاریخ در مازندران

 

 

نظیفه رستمى

با توجه به آخرین بررسى هاى انجام شده در مازندران، این استان داراى حدود ۳۰۰ تا ۴۰۰ هزار سال تاریخ است.
دست افزارهاى سنگى به دست آمده در اکتشافات مربوط به اواخر دوره آشورین است و این نمایانگر این است که گروه هایى در این استان و مرز و بوم زندگى مى کرده اند.
به گفته مهندس على ماهفروزى، مدیر پژوهشى سازمان میراث فرهنگى استان مازندران، در دورانى که یخ ها به سمت قطب حرکت کردند شرایط خوبى براى زندگى به وجود آمد، بعد از آن تپه ها نخستین مکان ها براى زندگى بودند که از جمله آنها مى توان تپه توخن در نکا را حائز اهمیت و جیطون تپه در ترکمنستان را بهترین نمونه هاى کاوش شده این دوران دانست.
وى در ادامه مى گوید: ۱۲ تا ۱۳ هزار سال پیش این محیط و مکان (مازندران) آنقدر آمادگى پیدا مى کند که مردم حاضر در منطقه به غارنشینى رو مى کنند و کاوش هاى انجام شده در غارهاى هوتو و کمربند در منطقه شهرستان بهشهر بقایاى انسان فراپارینه سنگى و واریته را نمایان مى کند. بعد از آن به صورت گسترده زندگى روستایى در مناطقى مانند: گلستان، ترکمنستان و قزاقستان شکل گرفت (بقایاى روستانشینى کشف شده در این مناطق نشانگر این مسأله است) تا این که در شرایط پیچیدگى جوامع جمعیت زیاد شده و تخصص به وجود مى آید و صنعتگران در زمینه سفال، فلز، سنگ، کشاورزى و ... به صورت تخصصى شروع به کار مى کنند که گوهرتپه مازندران واقع در شهرستان بهشهر با حدود ۳ سال کاوش و ۲ سال مطالعه روى هم رفته با ۵ سال مطالعات انجام شده به عنوان نخستین سایت موزه ایران در منطقه شناخته شده و در مراکز خارجى داراى امتیاز مى شود و کاوش هاى انجام شده در این منطقه تاریخى غنى را پیش روى ما مى گذارد.
با توجه به شرایط آب و هواى سختى که در منطقه وجود داشته است در تمام جوامع حاشیه دریاى خزر و شمال غرب ایران و نواحى هم جوار اکثراً جوامع به صورت کوچک جمع شده و به نواحى کوهستانى براى دامپرورى مى روند. در این زمینه با آثار به دست آمده و کاوش هاى انجام شده مى توان دین تپه در فریم صحراى سارى و تپه کلار در شهرستان چالوس را که از مهم ترین این مناطق است نام برد . در این مناطق (کوهستانى) که استقرارى وجود نداشته است دوران برنز جوامع شکل مى گیرد.
به نظر مى رسد از هزاره دوم شرایط مساعدى تا امروز بوده و الگوهاى زندگى مطابق با شرایط امروزى در همه جاى خطه مازندران، گلستان و گیلان امروزى شکل مى گیرد. نخستین بقایاى انسانى مانند، دست افزارها، نخستین سکونتگاه هاى غارى، نخستین رؤساى دوران نوسنگى، نخستین شهرنشینى به دلیل گستردگى دشت و رودخانه هاى جارى بسیار و نزدیکى به دریا در شهرستان هاى بهشهر و نکا با تقریباً ۴۰۰ هزار سال قدمت شکل گرفته و تشکیل مى شود. از سوى دیگر، کوه منابع زیادى در اختیار انسان قرار مى دهد مانند سنگ هاى چخماق که در منطقه شرق نکا تا بهشهر فراوانى و وفور آن را مى توان شاهد بود
به گونه اى که در هیچ یک از مناطق ایران این میزان سنگ چخماق وجود ندارد. همچنین از لحاظ گیاهى و جانورى مى توان منطقه شبه جزیره میانکاله را نام برد که دریا و تالاب امکانات زیادى به انسان اولیه داده تا صید کند و همه شرایط دست به دست هم داده اند تا امکانات مناسب زندگى در منطقه فراهم شود تا زمانى که این شبه جزیره با گستردگى اولیه خود حفاظت شده اعلام شود. در دوران مغول و تیموریان جابه جایى هایى اتفاق افتاده است و سرکوب مردمانى که در محل فعلى شهرستان سارى زندگى مى کرده اند موجب پراکندگى آنها به مناطق کوهستانى جهت جلوگیرى از حمله مغول ها شده است.
هرچه از سمت گلستان به مازندران شرقى مطالعات را آغاز مى کنیم و در حرکت به سوى غرب استان از نظر طول دوره استقرار سکونت، شرایط نامطلوب تر و ناپایدارتر مى شود. مهندس ماهفروزى در ادامه مى افزاید: در پیشینه فرهنگى ایران بقایاى زندگى داشته ایم و مازندران نیز یکى از این مجموعه هاست.
آرشیو نماد حافظه جوامع بشرى هستند و نگهدارى آنها از طریق فناورى هاى جدید و انتقال به نسل آینده، ضرورتى انکارناپذیر است. سازمان میراث فرهنگى، صنایع دستى و گردشگرى استان مازندران نیز جهت اطلاع رسانى و تسهیل در امر پژوهش براى محققان حوزه مازندران شناسى، اقدام به طبقه بندى و گردآورى مجموعه اسناد تاریخى استان کرده است و با شناسایى اسناد مکتوب موجود در سازمان اسناد و کتابخانه ملى، شناسنامه اى تاریخى از حوادث و سیر تحول این دیار فراهم کرده است.
وى مى افزاید : تاکنون حدود ۸ هزار برگ سند تاریخى در استان گردآورى شده است و طرح کماکان ادامه دارد.
وى سپس با اعلام این خبر که سازمان میراث فرهنگى، صنایع دستى و گردشگرى استان در نظر دارد با هماهنگى سازمان اسناد و کتابخانه ملى، شعبه مرکز اسناد تاریخى را در استان مازندران تأسیس و راه اندازى کند، خاطرنشان کرد: در این راه همکارى سایر نهادها، سازمان هاى مربوطه منطقه، مانند استاندارى، فرماندارى ها، شهردارى ها، ادارات کل اوقاف و امور خیریه استان و فرهنگ و ارشاد اسلامى مى تواند بسیار اثرگذار باشد.
یکى دیگر از برنامه هاى سازمان در استان راه اندازى مرکز مطالعات میراث مشترک اقوام حاشیه دریاى مازندران، آسیاى میانه و قفقاز است که به زودى در ۳ حوزه میراث فرهنگى، صنایع دستى و گردشگرى فعالیت خود را با مرکزیت شهرستان سارى آغاز خواهد کرد و بخشى از این مرکز به اسناد کشورهاى عضو اختصاص داده خواهد شد.
این مقام مسئول در ادامه صحبت خود به برگزارى مراسم برف چال وزن شاهى، کشتى لوچو، غار اسپهبد خورشید و ... که برگرفته از کاوش هاى پهلوى ساسانى است، اشاره مى کند و مى افزاید: تقریباً مطمئن هستیم این مراسم و اسامى شان ریشه در زبان پهلوى داشته است، این زبان با کردى و لرى قرابتى دارد که باید بیش از ۳ هزار سال ریشه داشته باشد که ما را به پژوهش بیشتر امیدوار و هم اکنون نیز تقریباً در حال اتمام این کار هستیم.
وى مى گوید: در زمینه اسناد رسمى باقیمانده (نامه هاى ادارى، اسناد تاریخى، معاملاتى و ...) هنوز جمع آورى کامل صورت نگرفته و هنوز اسنادى از دوران صفویه، قاجاریه و ... باقى مانده است و مقدارى که موجود است در تهران نگهدارى مى شود. بیشترین آثار ثبتى مدل سازى شده در سارى و بابل نگهدارى مى شوند.
وى مى افزاید: بهترین و بیشترین مطالعات را در استان مازندران انجام داده ایم و با کشور هاى خارجى نیز همکارى هاى مطالعاتى در زمینه کاوش هاى باستانى استان داشته ایم که در این زمینه رکورددار هستیم و فکر مى کنیم بتوانیم یک جامعه جهانى براى مازندران درست کنیم.
وى مى گوید: مناطق کوهستانى بهترین مناطق براى رفتن به تاریخ، فرهنگ و ادب مازندران است و شهرستان بهشهر بیشترین قابلیت گردشگرى تاریخى استان را داراست.
هم اکنون ۱۱ گروه پژوهشى استان در مناطق گوهرتپه، عباس آباد، قلعه ماکو، قلعه کنگلو، گروه مردم شناسى و زبان و گویش، هنرهاى دستى، صنایع دستى کل استان و ... در استان فعال هستند که گروه فرانسه در آمل که در حال مطالعات باستان شناسى هستند یکى از آنهاست.
وى در پایان با بیان این مطلب که در زمینه سابقه پوشش مردم منطقه، کار علمى زیادى نشده و در حال انجام هستیم، مى گوید: گیاه شناسى این منطقه، ثبت شده در فهرست آثار ملى است و باید با کمک محیط زیست بازسازى تاریخى در زمینه گیاهان گذشته و حال منطقه انجام شود.